ماهیت حسابها در حسابداری

در حسابداری ماهیت حسابها با توجه به معادله اساسی حسابداری تعیین می شود. بر اساس این معادله حسابهایی که مرتبط یا متعلق به سمت راست این معادله باشند حساب با ماهیت بدهکار و حسابهایی که مرتبط یا متعلق به سمت چپ این معادله هستند حساب با ماهیت بستانکار گفته می شود. معادله اساسی حسابداری:

دارایی = بدهی + سرمایه

قاعده کلی برای افزایش یا کاهش در حساب ها با ماهیت بستانکار و بدهکار در حسابداری به شرح زیر است.

• افزایش در حساب های با ماهیت بستانکار باید در ستون بستانکار ثبت شود.
• کاهش در حساب های با ماهیت بستانکار باید در ستون بدهکار ثبت شود.
• افزایش در حساب های با ماهیت بدهکار باید در ستون بدهکار ثبت شود.
• کاهش در حساب های با ماهیت بدهکار باید در ستون بستانکار ثبت شود.

حساب ها بر اساس ماهیت خود به چهار گروه بدهکار ، بستانکار ، حساب های دوگانه (بدهکار/بستانکار) ، حسابهای بدون ماهیت (خنثی) تفکیک می‌شوند. از حساب هایی که دارای ماهیت بدهکار هستند می توان به حسابهای گروه دارایی جاری (حساب ها و اسناد دریافتنی، موجودی نقد و بانک، موجودی مواد و کالا، پیش پرداخت‌ها)، هزینه‌ها، دارایی های غیر جاری (دارایی‌های ثابت مشهود، دارایی‌‎های ثابت نامشهود) و بهای تمام شده اشاره نمود که این حساب ها در طی هر دوره مالی و در زمان بستن دوره مالی ماهیت بدهکار دارند. برای حساب های با ماهیت بستانکار نیز می توان به حسابهای گروه بدهی جاری و غیر جاری (حساب ها و اسناد پرداختنی، تسهیلات مالی دریافتنی، پیش دریافت ها)، سرمایه، بدهی های بلند مدت و درآمد و فروش اشاره نمود که این حساب ها در طی هر دوره مالی و در زمان بستن دوره مالی ماهیت بستانکار دارند. در ادامه به معرفی دو گروه حساب های دوگانه و بدون ماهیت پرداخته می شود. حسابهای دوگانه آن دسته از حساب ها هستند که می توان آن ها را یا در سمت راست معادله یا در سمت چپ معادله قرار داد. این حساب ها در پایان سال می توانند هم ماهیت بدهکار و هم بستانکار داشته باشند. از این نوع حساب ها میتوان به حساب شرکا اشاره نمود. گاهی تغییر در برخی حسابها هیچ تاثیری روی رویدادهای مالی ندارد و این حساب ها در گزارشات مالی ثبت نمی شوند. در واقع این حساب ها طرف هیچ حساب مالی قرار نمی گیرند. به این گونه حساب ها، حسابهای بدون ماهیت گفته می شود. از این نوع حساب ها میتوان به حسابهای انتظامی و حسابهای غیر انتظامی اشاره داشت. حسابها در حسابداری در دو گروه حسابهای موقت (سود و زیانی) و حسابهای دائمی قرار میگیرند. حسابهای موقت که شامل حسابهای هزینه و بهای تمام شده و درآمد و فروش می باشد  در زمان بستن حسابها و انتقال به سال مالی جدید مانده این حساب ها به یک حساب واسطه بسته شده و بدون مانده انتقال پیدا میکند. در واقع این نوع حساب ها در حساب سود و زیان عملکرد (خلاصه) بسته می‌شوند و در هنگام انتقال به سال مالی جدید به حساب سود و زیان سنواتی (انباشته) که یک نوع حساب دائمی است، انتقال داده می شوند. حسابهای هزینه، بهای تمام شده درآمد و فروش جز این دسته حسابها قرار دارند. حسابهای دائمی (ترازنامه ای) حسابهایی هستند که مانده آنها در پایان هر دوره مالی به سال مال جدید منتقل می شود و مانده آنها فقط مختص به یک سال مالی نیست. حسابهای دریافتنی و پرداختنی، حسابهای موجودی نقد و بانک، موجودی مواد و کالا پیش دریافت‌ها و پیش‌پرداخت‌ها در این دسته از نوع حساب قرار دارند.